تفاسیر کلامی اباضیهاباضیه فرقه‌ای منتسب به عبدالله بن اباض (م. ۸۶ ق.) [۱]
علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۱۰۱، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۲]
شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۱۳۴، به کوشش سید گیلانی، بیروت، دارالمعرفه.
یا جابر بن العمّانی‌اند (م. ۹۳ ق.). [۳]
بکیر بن سعید، محمد بن یوسف اطفیش حیاته و آثاره الفکریه، ج۱، ص۲۰، عمان، مکتبة الضامری.
۱ - پیشینههرچند کتب ملل و نحل آنان را از فرقه‌های معتدل خوارج می‌دانند؛ ولی دانشمندان کنونی اباضیه هرگونه نسبتی را با خوارج انکار می‌کنند. [۴]
فهد بن عبدالرحمن رومی، اتجاهات التفسیر، ج۱، ص۲۸۱_۲۸۲، بیروت، الرساله، ۱۴۱۸ ق.
[۵]
بکیر بن سعید، محمد بن یوسف اطفیش حیاته و آثاره الفکریه، ج۱، ص۴۱، عمان، مکتبة الضامری.
اباضیه هم اکنون عمدتاً در کشور عمان فعالیت دارند و دارای آثار علمی و تفسیری بوده و داعیه‌دار وحدت و انسجام امت اسلامی‌اند. [۶]
احمد بن خلیلی، الحق الدامغ، ج۱، ص۶_۱۶، مسقط، النهضه، ۱۴۰۹ق.
[۷]
فهد بن عبدالرحمن رومی، اتجاهات التفسیر، ج۱، ص۲۸۲، بیروت، الرساله، ۱۴۱۸ ق.
[۸]
بکیر بن سعید، محمد بن یوسف اطفیش حیاته و آثاره الفکریه، ج۱، ص۳۱_۳۲، عمان، مکتبة الضامری.
۲ - نزدیک بودن شاخصه‌های عقیدتی اباضیه به معتزله و شیعهشاخصههای عقیدتی اباضیه به معتزله و شیعه نزدیک‌تر از اهل سنت‌اند، چنان که در بحث از حقیقت صفات الهی و مفهوم آن، رؤیت خداوند در قیامت ، آزادی و اختیار انسان و نقش وی در اعمال خویش در عین پذیرش نقش قدرت الهی بر افعال انسان، تفسیر عقلانی از حسن و قبح [۹]
احمد بن خلیلی، الحق الدامغ، ج۱، ص۲۱، مسقط، النهضه، ۱۴۰۹ق.
[۱۰]
محمد حسین ذهبی، التفسیر والمفسرون، ج۲، ص۳۱۹_۳۲۷، قاهره، دارالکتب الحدیثه، ۱۳۹۶ق.
[۱۱]
فهد بن عبدالرحمن رومی، اتجاهات التفسیر، ج۱، ص۲۸۳_۲۹۴، بیروت، الرساله، ۱۴۱۸ ق.
و پاره‌ای دیگر از مسائل از شیعه و معتزله متأثرند، گرچه در تفسیر ایمان و تعریف آن به قول لسانی، تصدیق قلبی و عمل به اعضا و نیز اعتقاد به خلود مرتکب کبیره در جهنم در صورت عدم توبه و حکم به کفر آنان، به خوارج نزدیک‌اند، جز آنکه معتقدند کفر مرتکب کبیره نه از نوع کفر دین و ملت بلکه از نوع کفر نعمت است، از این رو مرتکب کبیره را موحّد می‌دانند نه مشرک و ازدواج و ارث‌بری از آنان را جایز و کشتن آنان را ممنوع می‌دانند مگر، آنکه آنان شروع کننده جنگ باشند. [۱۲]
شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۱۳۴_۱۳۵، به کوشش سید گیلانی، بیروت، دارالمعرفه.
[۱۳]
بکیر بن سعید، محمد بن یوسف اطفیش حیاته و آثاره الفکریه، ج۱، ص۱۳۷_۱۳۸، عمان، مکتبة الضامری.
۳ - رویکرد کلی مفسر اباضیبا توجه به خطوط اعتقادی فوق می‌توان رویکرد کلی مفسر اباضی را توجه و اهتمام به نقش عقل در فهم قرآن و ترجیح آن در تعارض با ظواهر ابتدایی آیات متشابه دانست، از این رو تأویل در صفات خبری خداوند را می‌پذیرد [۱۴]
محمد بن یوسف اباضی، همیان الزاد، ج۲، ص۴۶، عمان، وزاره التراث القومی والثقافه، ۱۴۱۳ق.
[۱۵]
محمد بن یوسف اباضی، همیان الزاد، ج۲، ص۴۷، عمان، وزاره التراث القومی والثقافه، ۱۴۱۳ق.
[۱۶]
محمد بن یوسف اباضی، همیان الزاد، ج۵، ص۲۳۴، عمان، وزاره التراث القومی والثقافه، ۱۴۱۳ق.
و رؤیت خدا را در قیامت رد می‌کند. [۱۷]
محمد حسین ذهبی، التفسیر والمفسرون، ج۲، ص۳۲۶_۳۲۷، قاهره، دارالکتب الحدیثه، ۱۳۹۶ق.
[۱۸]
فهد بن عبدالرحمن رومی، اتجاهات التفسیر، ج۱، ص۳۳۱_۳۴۸، بیروت، الرساله، ۱۴۱۸ ق.
[۱۹]
احمد بن خلیلی، الحق الدامغ، ج۱، ص۲۷_۲۲۳، مسقط، النهضه، ۱۴۰۹ق.
۴ - آثار تفسیری اباضیهاباضیه آثار تفسیری اندکی دارند که عمده آن‌ها در دو قرن اخیر نگارش شده‌اند: ۱. تفسیر کتاب الله العزیز اثر هود بن محکم الهواری (م. ۲۸۰ ق.) که کهن‌ترین تفسیر بر جای مانده از آنان و در حقیقت گزیده تفسیر یحیی بن سلام بصری (م. ۲۰۰ ق.) به اضافه بخشی از آرای کلامی مؤلف آن است. ۲. همیان الزاد الی دار المعاد اثر محمد بن یوسف اطفیش (م. ۱۳۳۲ق.) که مهم‌ترین تفسیر کلامی اباضیه است. ۳. داعی العمل یوم العمل و تیسیر التفسیر للقرآن الکریم از همان مؤلف که اولی ناتمام رها شده و دیگری نیز مختصر همیان الزاد است. [۲۰]
بکیر بن سعید، محمد بن یوسف اطفیش حیاته و آثاره الفکریه، ج۱، ص۱۵۸_۱۶۲، عمان، مکتبة الضامری.
[۲۱]
محمد حسین ذهبی، التفسیر والمفسرون، ج۲، ص۳۱۵_۳۱۶، قاهره، دارالکتب الحدیثه، ۱۳۹۶ق.
[۲۲]
سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۷۴، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
[۲۳]
سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۳۸۶، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
[۲۴]
سید محمد علی ایازی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، ج۱، ص۷۷۴، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۴ ق.
۴. جواهرالتفسیر انوارٌ من بیان التنزیل اثر احمد بن حمد خلیلی عالم معاصر اباضی و مفتی عمان [۲۵]
احمد بن حمد خلیلی، جواهر التفسیر، ج۲، ص۲۶، عمان، مکتبة الاستقامه، ۱۴۰۴ق.
[۲۶]
احمد بن حمد خلیلی، جواهر التفسیر، ج۲، ص۲۵۲_۲۵۵، عمان، مکتبة الاستقامه، ۱۴۰۴ق.
[۲۷]
احمد بن حمد خلیلی، جواهر التفسیر، ج۳، ص۵۰۳_۵۱۳، عمان، مکتبة الاستقامه، ۱۴۰۴ق.
که تاکنون سه جلد آن چاپ شده است.۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفسیر کلامی»، شماره۴۹. |